Decentralized Social Media – Nền tảng truyền thông xã hội phi tập trung

Decentralized Social Media (DSM) là gì?

Decentralized Social Media (DSM) là các nền tảng truyền thông xã hội hoạt động trên cơ sở hạ tầng phi tập trung. Chúng tập trung vào việc thay thế hoặc cải tiến các nền tảng truyền thông xã hội truyền thống (như Facebook, X) bằng cách sử dụng blockchain hoặc mạng ngang hàng. DSM chủ yếu xoay quanh nội dung (media), quyền kiểm soát dữ liệu và giảm sự phụ thuộc vào một tổ chức trung tâm.

Nếu YouTube và Spotify kiếm lợi nhuận từ quảng cáo và chỉ chia sẻ một phần nhỏ cho người sáng tạo, thì DSM giống như một hội chợ độc lập, nơi nghệ sĩ tự bán sản phẩm trực tiếp cho khán giả mà không qua trung gian.

Decentralized Social Networks và Decentralized Social Media: Ranh giới không rõ ràng

Trong thị trường crypto, các dự án phi tập trung thường không giới hạn mình trong một khuôn khổ cố định. Nhiều dự án có thể đáp ứng tiêu chí của cả Decentralized Social Networks (DeSoc) lẫn Decentralized Social Media (DSM). Điều này xuất phát từ thực tế rằng hai khái niệm này chia sẻ nhiều đặc điểm chung như phi tập trung hóa, quyền sở hữu của người dùng và bảo mật dữ liệu.

Tuy nhiên, về bản chất, chúng vẫn có những điểm khác biệt cơ bản mà người dùng và nhà đầu tư cần nắm rõ để hiểu đúng vai trò. DSM tập trung vào nội dung và doanh thu, trong khi DeSoc giải quyết vấn đề quyền kiểm soát mạng lưới quan hệ xã hội (social graph).

Lens Protocol vào năm 2023 có hơn 200,000 tài khoản hoạt động, và hầu hết người dùng tận dụng tính năng DSM để kiếm tiền từ nội dung sáng tạo và tính năng DeSoc để duy trì mối quan hệ xã hội xuyên ứng dụng trong hệ sinh thái Polygon.

Điều này cho thấy rằng:

• Không cần phân biệt cứng nhắc: Một dự án như Lens Protocol có thể phục vụ cả hai mục đích mà không cần phân định rõ ràng là DSM hay DeSoc.

• Tính linh hoạt của thị trường: Các dự án thường mở rộng phạm vi hoạt động để đáp ứng nhu cầu đa dạng của người dùng và mở rộng khả năng phát triển trong hệ sinh thái phi tập trung.

Mặc dù sự giao thoa là điều tất yếu, hiểu rõ bản chất của DeSoc và DSM giúp người dùng và nhà đầu tư xác định mục tiêu và giá trị cốt lõi của một dự án.

DSM (Decentralized Social Media): Sáng tạo và kiếm tiền từ nội dung

DSM tập trung chủ yếu vào nội dung truyền thông (media), cung cấp một môi trường cho người dùng sáng tạo, chia sẻ và kiếm tiền từ nội dung họ tạo ra. Thay vì các nền tảng tập trung kiếm phần lớn lợi nhuận từ quảng cáo (như YouTube, Facebook), DSM mang đến quyền kiểm soát hoàn toàn cho nhà sáng tạo.

Người dùng không phụ thuộc vào mô hình quảng cáo mà kiếm tiền trực tiếp từ nội dung do chính bản thân cung cấp thông qua các công cụ như token hóa (NFT), staking hoặc thưởng token.

Mirror.xyz là một nền tảng DSM dành cho các nhà sáng tạo nội dung, đặc biệt là những người viết blog và các dự án phát hành nội dung dài. Khác với các nền tảng blog truyền thống như Medium, Mirror cho phép người dùng:

• Biến bài viết thành NFT, từ đó mở rộng khả năng kiếm tiền trực tiếp từ độc giả.

• Huy động vốn cộng đồng thông qua bài viết bằng cách kết hợp tính năng token hóa.

Mirror đã ghi nhận hơn 50,000 bài viết NFT hóa từ năm 2021 đến năm 2023, với nhiều chiến dịch huy động vốn thành công, tổng giá trị đạt hơn 5 triệu USD (theo dữ liệu từ Mirror Analytics).

DeSoc (Decentralized Social Networks): Quyền kiểm soát và di chuyển mối quan hệ xã hội

DeSoc tập trung vào mạng lưới mối quan hệ xã hội (social graph), đảm bảo rằng người dùng có toàn quyền kiểm soát mạng lưới bạn bè, người theo dõi và mối quan hệ trực tuyến của mình. Thay vì bị giới hạn bởi một nền tảng tập trung, người dùng có thể di chuyển mạng lưới xã hội sang bất kỳ nền tảng nào khác trong cùng hệ sinh thái.

• Quyền sở hữu social graph: Người dùng sở hữu hoàn toàn danh sách bạn bè, người theo dõi và tương tác, thay vì bị kiểm soát bởi một công ty trung tâm.

• Giảm sự phụ thuộc vào nền tảng duy nhất: DeSoc giúp người dùng tránh mất toàn bộ mối quan hệ xã hội khi bị khóa tài khoản trên một nền tảng.

Đọc thêm: Mạng xã hội phi tập trung (DeSoc) – Khi người dùng làm chủ social graph.

Lợi ích thực tiễn của Decentralized Social Media (DSM)

Kiếm tiền trực tiếp từ nội dung (Monetization)

DSM tập trung vào việc giúp nhà sáng tạo nội dung kiếm tiền trực tiếp từ bài đăng, video, hoặc tương tác trên nền tảng.

Trên Steemit, người dùng nhận phần thưởng token STEEM khi nội dung của họ được upvote. Theo báo cáo chính thức từ Steemit, tính đến quý 3/2023, nền tảng đã chi trả trung bình 850,000 USD/tháng cho các nhà sáng tạo nội dung.

Dữ liệu thực tế từ Polygon Explorer cho thấy hơn 20,000 NFT nội dung đã được tạo và giao dịch trên Lens Protocol từ năm 2022 đến 2023. Tổng khối lượng giao dịch đạt hơn 2 triệu USD, minh chứng cho tiềm năng kiếm tiền từ nội dung.

Bảo mật nội dung

DSM tập trung vào việc lưu trữ và phân phối nội dung qua blockchain, giúp giảm nguy cơ rò rỉ hoặc mất mát dữ liệu. Điều này đặc biệt hữu ích cho các nhà sáng tạo cần lưu trữ nội dung hoặc thông tin nhạy cảm cần mức độ bảo mật cao.

Một nghiên cứu của Chainalysis năm 2023 cho thấy 40% vụ vi phạm bản quyền nội dung xảy ra trên nền tảng tập trung như YouTube hoặc Facebook. Ngược lại, các nền tảng DSM sử dụng blockchain giúp giảm thiểu khả năng sửa đổi hoặc đánh cắp nội dung do dữ liệu được mã hóa và ghi nhận công khai.

Tự do ngôn luận trong truyền thông

DSM không chịu sự kiểm duyệt của một tổ chức trung tâm. Điều này cho phép người dùng tự do phát biểu ý kiến mà không lo ngại bị xóa nội dung. Mặc dù DSM không có một cơ quan trung tâm, nhưng một số nền tảng DSM vẫn áp dụng kiểm duyệt thông qua quy tắc cộng đồng (community rules) hoặc các node độc lập.

Mastodon đã chứng kiến sự gia tăng từ 300,000 người dùng lên 4 triệu người vào năm 2023, đặc biệt sau các tranh cãi về kiểm duyệt trên X.

Người dùng muốn kiểm soát toàn bộ mối quan hệ xã hội của mình và tham gia vào các cộng đồng tự quản lý có thể thử nghiệm DeSoc. Ví dụ như sử dụng Lens Protocol để tạo tài khoản và di chuyển social graph giữa các ứng dụng trong hệ sinh thái Polygon.

Lưu trữ phi tập trung trong Decentralized Social Media

Để giải quyết các thách thức liên quan đến việc lưu trữ dữ liệu, các nền tảng Decentralized Social Media đã áp dụng công nghệ lưu trữ phi tập trung, với Arweave là một trong những giải pháp nổi bật nhất.

Thay vì dựa vào các máy chủ trung tâm dễ bị tấn công hoặc gặp sự cố, Arweave sử dụng cơ chế block weave – một mạng lưới các node phi tập trung giúp lưu trữ dữ liệu một cách bảo mật và bền vững. Công nghệ này không chỉ đảm bảo rằng dữ liệu được lưu trữ vĩnh viễn mà còn giảm thiểu rủi ro mất mát do các vấn đề kỹ thuật hoặc tấn công mạng.

Một ví dụ điển hình là Mirror.xyz tích hợp với Arweave để lưu trữ bài viết của người dùng, đảm bảo rằng các nội dung đã được đăng tải sẽ không thể bị xóa hoặc chỉnh sửa trái phép. Điều đáng chú ý là chi phí lưu trữ trên Arweave rất thấp – trung bình chỉ khoảng 0.01 USD cho mỗi bài viết, giúp duy trì sự bền vững về mặt tài chính cho các nền tảng DSM.

Hiệu quả của Arweave được minh chứng rõ ràng qua các số liệu. Vào tháng 7/2023, Sam Williams, người sáng lập Arweave, thông báo rằng lượng dữ liệu được lưu trữ trên mạng lưới đã vượt quá 1 tỷ đơn vị. Đến tháng 3/2024, giao thức này đã xử lý tổng cộng hơn 4 tỷ giao dịch, chỉ trong 33 ngày sau khi đạt mốc 3 tỷ giao dịch trước đó.

Ngoài ra, với cơ chế phân phối dữ liệu trên hàng ngàn node, Arweave đảm bảo rằng dữ liệu sẽ luôn tồn tại ngay cả khi một số node gặp sự cố. Đây là một lợi thế vượt trội so với các hệ thống máy chủ tập trung truyền thống, vốn dễ bị ảnh hưởng bởi các vấn đề kỹ thuật hoặc tấn công có chủ đích.

Lưu trữ phi tập trung không chỉ giúp DSM bảo vệ dữ liệu mà còn mở ra một tương lai minh bạch và an toàn hơn cho cả người dùng lẫn nhà sáng tạo nội dung.