Crypto Crash là gì?

Crypto crash là hiện tượng giá trị của toàn bộ thị trường tiền mã hóa hoặc một số đồng tiền cụ thể giảm mạnh trong thời gian ngắn, thường chỉ trong vài giờ đến vài ngày. Các đợt crash thường đi kèm với sự mất mát lớn về vốn hóa thị trường, tạo ra tâm lý hoảng loạn và bán tháo trong cộng đồng nhà đầu tư.

Crypto crash không chỉ xảy ra với các đồng coin nhỏ mà ngay cả các đồng coin lớn như Bitcoin (BTC) hay Ethereum (ETH) cũng thường xuyên chịu ảnh hưởng.

Ví dụ, vào tháng 11/2022, Bitcoin giảm từ 21,000 USD xuống 15,000 USD chỉ trong vài ngày do sự sụp đổ của sàn giao dịch FTX. Đây được xem là một trong những đợt crash nghiêm trọng nhất của thị trường crypto gần đây.

 

Nguyên nhân, tác động và các đợt Crypto Crash lớn trong Crypto

Crypto crash thường xảy ra do sự kết hợp của nhiều yếu tố. Dưới đây là những nguyên nhân chính:

Siết chặt quy định pháp lý

Quy định pháp lý là con dao hai lưỡi đối với thị trường crypto. Trong khi các quy định hợp lý giúp tăng cường sự minh bạch và bảo vệ nhà đầu tư, những quy định nghiêm ngặt hoặc lệnh cấm hoàn toàn lại làm lung lay niềm tin của thị trường.

Trong crypto, niềm tin là yếu tố quan trọng hàng đầu, giữ cho thị trường tiền mã hóa hoạt động ổn định. Tuy nhiên, khi các chính phủ can thiệp bằng cách siết chặt quy định hoặc cấm giao dịch, nhà đầu tư, đặc biệt là những người mới, sẽ phản ứng bằng cách bán tháo tài sản để giảm thiểu rủi ro. Điều này không chỉ làm giảm giá trị của các đồng tiền lớn như Bitcoin hay Ethereum mà còn kéo theo sự sụt giảm toàn bộ vốn hóa thị trường.

Vào tháng 5/2021, Trung Quốc – quốc gia chiếm một phần lớn hoạt động khai thác và giao dịch tiền mã hóa toàn cầu – đã công bố lệnh cấm hoàn toàn việc khai thác và giao dịch tiền mã hóa. Hành động này ngay lập tức gây chấn động thị trường:

• Sau thông báo, giá Bitcoin giảm mạnh từ 64,000 USD xuống 30,000 USD chỉ trong vòng một tháng, mất hơn 50% giá trị.
• Theo số liệu từ CoinMarketCap, vốn hóa thị trường tiền mã hóa toàn cầu giảm hơn 400 tỷ USD chỉ trong vòng 24 giờ sau thông báo. Đây là một trong những sự sụt giảm lớn nhất trong lịch sử thị trường crypto.
• Nhà đầu tư trên toàn cầu lo ngại rằng lệnh cấm từ Trung Quốc sẽ tạo hiệu ứng domino, khiến các quốc gia khác cũng siết chặt quy định. Kết quả là nhiều người đổ xô bán tháo tài sản, dẫn đến áp lực giảm giá lớn hơn.

Các cột mốc chính phủ Trung Quốc đưa ra thông báo về một số quy định, chính sách liên quan đến Bitcoin và Crypto.

Không chỉ Trung Quốc, nhiều quốc gia khác cũng từng áp dụng các quy định pháp lý nghiêm ngặt, góp phần tạo ra các đợt crash:

• Ấn Độ (2021): Tin đồn về lệnh cấm hoàn toàn giao dịch tiền mã hóa đã khiến thị trường Ấn Độ hoang mang, làm giảm giá trị của các đồng coin phổ biến như Bitcoin và Ethereum.
• Hoa Kỳ (2023): SEC (Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ) tăng cường giám sát các sàn giao dịch và dự án tiền mã hóa, làm giảm sự tham gia của các nhà đầu tư tổ chức.

Sự sụp đổ của các dự án lớn

Trong thị trường crypto, các dự án lớn thường đóng vai trò hệ thống, không chỉ trong việc duy trì niềm tin của nhà đầu tư mà còn trong việc đảm bảo tính ổn định của toàn bộ thị trường. Khi một dự án lớn thất bại, nó không chỉ gây thiệt hại cho những người trực tiếp tham gia mà còn tạo ra hiệu ứng domino, kéo theo sự sụt giảm của nhiều tài sản khác.

Vào tháng 5/2022, Terra/LUNA – một trong những dự án blockchain lớn với stablecoin UST – đã trải qua sự sụp đổ khi UST mất giá cố định (depeg) khỏi mức 1 USD. Stablecoin này được duy trì giá trị thông qua cơ chế thuật toán dựa vào LUNA, nhưng khi UST bắt đầu mất giá trị, cơ chế này không thể kiểm soát được tốc độ bán tháo.

Sự sụp đổ của Terra/LUNA không chỉ giới hạn trong dự án này mà còn gây ra hiệu ứng lan rộng trên toàn bộ thị trường crypto:

• Theo CoinMarketCap, tổng vốn hóa thị trường tiền mã hóa giảm hơn 500 tỷ USD chỉ trong vòng vài ngày sau sự kiện.
• Hơn 60% nhà đầu tư cá nhân sở hữu LUNA đã mất toàn bộ giá trị tài sản, theo Glassnode. Điều này tạo ra làn sóng bán tháo, làm giảm giá trị của nhiều đồng coin lớn khác như Bitcoin và Ethereum.
• Sự thất bại của UST làm giảm niềm tin vào toàn bộ thị trường stablecoin, khiến USDT (Tether) và USDC cũng trải qua áp lực giảm giá tạm thời.
• Sự kiện này làm dấy lên nghi ngờ về tính bền vững của các stablecoin thuật toán, làm tăng áp lực pháp lý lên toàn ngành.
• Các quỹ lớn như Three Arrows Capital (3AC), vốn có khoản đầu tư lớn vào Terra, rơi vào tình trạng mất thanh khoản và sau đó phá sản vào tháng 6/2022.
• Các dự án và dApp phụ thuộc vào hệ sinh thái Terra/LUNA bị phá sản hoặc phải ngừng hoạt động do mất thanh khoản.

Sự sụp đổ của Terra/LUNA vào tháng 5/2022 là một bài học đắt giá cho thị trường tiền mã hóa, cho thấy mức độ thiệt hại mà một dự án lớn có thể gây ra.

Tâm lý thị trường và bán tháo hoảng loạn

Trong thị trường crypto, tâm lý đám đông là yếu tố chi phối mạnh mẽ. Khi giá tài sản giảm, nhà đầu tư thường lo ngại về khả năng giá sẽ tiếp tục giảm sâu hơn. Điều này dẫn đến việc bán tháo hàng loạt, tạo áp lực giảm giá lớn hơn. Hiện tượng này không chỉ xảy ra ở các nhà đầu tư nhỏ lẻ mà còn xuất hiện ở các tổ chức lớn, làm gia tăng khối lượng bán ra trên thị trường.

Vòng lặp tiêu cực:

• Giá giảm → Nhà đầu tư bán tháo → Khối lượng bán tăng → Giá giảm sâu hơn.
• Tâm lý hoảng loạn lan rộng, kéo theo toàn bộ thị trường chịu ảnh hưởng.

Sự phá sản của sàn giao dịch FTX là một trong những sự kiện gây chấn động nhất trong lịch sử crypto, làm bộc lộ rõ ràng ảnh hưởng của tâm lý bán tháo đối với thị trường. Sau khi FTX không thể xử lý các yêu cầu rút tiền của người dùng và bị cáo buộc gian lận tài chính, niềm tin vào sàn giao dịch này nhanh chóng sụp đổ. Điều này đã kích hoạt làn sóng hoảng loạn bán tháo trên toàn bộ thị trường.

• Trong vòng 3 ngày sau tin tức FTX phá sản, giá Bitcoin giảm từ 21,000 USD xuống còn 15,000 USD, mức giảm hơn 28% trong thời gian ngắn. Vốn hóa thị trường toàn cầu đã mất hơn 200 tỷ USD, kéo theo sự giảm giá của hầu hết các đồng coin lớn như Ethereum (giảm 20%) và Binance Coin (giảm 15%).
• Theo báo cáo từ The Block, hơn 1 triệu địa chỉ ví đã thực hiện giao dịch bán tháo Bitcoin trong thời gian này, đẩy khối lượng giao dịch lên mức hơn 3 tỷ USD/ngày – một con số cao bất thường phản ánh sự hoảng loạn của nhà đầu tư.

Thanh lý đòn bẩy và áp lực bán

Đòn bẩy cho phép nhà đầu tư giao dịch với số vốn lớn hơn nhiều so với số vốn thực có, nhằm gia tăng lợi nhuận. Tuy nhiên, điều này cũng làm tăng mức độ rủi ro. Khi giá trị tài sản giảm xuống dưới mức ký quỹ tối thiểu (margin call), các sàn giao dịch sẽ tự động thanh lý tài sản của nhà đầu tư để bù đắp khoản lỗ.

Khi nhiều lệnh đòn bẩy bị thanh lý cùng lúc, khối lượng bán ra tăng mạnh, làm giá giảm thêm. Điều này kích hoạt thêm nhiều lệnh thanh lý mới, tạo ra vòng lặp giảm giá tiêu cực.

Sự kiện sụp đổ của FTX ở ví dụ trên cũng minh họa cho tác động nghiêm trọng của đòn bẩy. Trong vòng 24 giờ, hơn 5 tỷ USD lệnh đòn bẩy đã bị thanh lý trên toàn bộ thị trường, theo báo cáo từ Coinglass.

• Giá Bitcoin giảm từ 21,000 USD xuống còn 15,000 USD trong chưa đầy một tuần, tương đương mức giảm 30%.
• Altcoin chịu thiệt hại nặng nề hơn, với nhiều đồng giảm trên 50%, như Solana (SOL) giảm từ 32 USD xuống dưới 14 USD trong cùng khoảng thời gian.

Bong bóng đầu cơ và điều chỉnh thị trường

Crypto crash thường xảy ra sau những chu kỳ tăng trưởng bong bóng, khi giá trị thị trường bị đẩy lên mức cao không bền vững. Các giai đoạn này thường được thúc đẩy bởi sự kỳ vọng quá mức, tâm lý FOMO (Fear of Missing Out) và dòng tiền đầu cơ lớn từ cả nhà đầu tư cá nhân lẫn tổ chức.

Khi các yếu tố hỗ trợ bong bóng không còn, thị trường sẽ trải qua giai đoạn điều chỉnh mạnh, gây ra sụt giảm giá trị tài sản và vốn hóa thị trường.

Một trong những ví dụ nổi bật về bong bóng đầu cơ trong thị trường crypto là giai đoạn 2017–2018.

• Vào tháng 12/2017, Bitcoin đạt đỉnh ở mức gần 20,000 USD, tăng mạnh từ mức khoảng 1,000 USD đầu năm. Tâm lý FOMO lan rộng khi hàng triệu nhà đầu tư nhỏ lẻ tham gia thị trường, đẩy vốn hóa thị trường toàn cầu lên hơn 800 tỷ USD, theo CoinGecko.
• Chỉ trong vòng 2 tháng, Bitcoin giảm xuống dưới 6,000 USD vào tháng 2/2018, mất hơn 70% giá trị. Ethereum giảm từ 1,400 USD xuống dưới 100 USD trong năm 2018. Tổng vốn hóa thị trường giảm hơn 50%, xuống còn 300 tỷ USD. Nhiều altcoin cũng giảm sâu, thậm chí mất hơn 90% giá trị.

Giai đoạn vỡ bong bóng năm 2018 cũng đi kèm với những thông báo siết chặt quy định từ các quốc gia như Hàn Quốc và Trung Quốc, khiến nhà đầu tư hoảng loạn.

Vấn đề kỹ thuật và hack

Các sự cố kỹ thuật hoặc hack luôn là những nguy cơ tiềm ẩn đe dọa sự an toàn của tài sản tiền mã hóa. Khi các sàn giao dịch hoặc dự án blockchain lớn bị tấn công, nó không chỉ gây mất mát tài sản mà còn làm lung lay niềm tin của nhà đầu tư vào tính bảo mật của thị trường. Điều này thường dẫn đến hiện tượng rút tiền hàng loạt và bán tháo, làm giá tài sản giảm mạnh trong thời gian ngắn.

Vào năm 2014, Mt. Gox – sàn giao dịch Bitcoin lớn nhất thế giới thời điểm đó, xử lý hơn 70% giao dịch Bitcoin toàn cầu – bị hack, mất 850,000 BTC (tương đương hơn 450 triệu USD vào thời điểm đó).

• Sau vụ hack, giá Bitcoin giảm mạnh từ 1,000 USD xuống còn 200 USD, mất 80% giá trị trong vòng vài tháng.
• Sự kiện này làm giảm niềm tin vào khả năng bảo mật của các sàn giao dịch và khiến nhiều nhà đầu tư rút khỏi thị trường, dẫn đến giai đoạn thị trường “crypto winter” kéo dài suốt từ 2014 đến 2016.

Làm thế nào để đối phó với Crypto Crash?

Dù đã có nhiều bài học từ quá khứ và các chiến lược phòng ngừa, việc đối phó hoàn toàn với crypto crash vẫn là thách thức lớn. Điều này không chỉ phụ thuộc vào các chiến lược tài chính mà còn yêu cầu một tâm lý vững vàng. Vậy liệu có thể đối phó hiệu quả với crypto crash không? Câu trả lời nằm ở việc chuẩn bị tâm lý và chiến lược phù hợp.

Chuẩn bị tâm lý: Yếu tố quyết định

Hiểu rằng Crypto Crash là không tránh khỏi

Crypto crash không phải là một hiện tượng bất thường mà là một phần của chu kỳ thị trường. Việc chấp nhận rằng những giai đoạn này sẽ xảy ra giúp bạn duy trì tâm lý vững vàng.

Thị trường crypto vốn nổi tiếng với sự biến động mạnh, nơi mà giá trị tài sản có thể tăng hoặc giảm hơn 50% chỉ trong vài ngày. Những yếu tố như quy định pháp lý, tin tức tiêu cực, hoặc sự sụp đổ của một dự án lớn đều có thể khiến thị trường rơi vào trạng thái hoảng loạn.

Tránh bị cuốn vào tâm lý đám đông

Trong các đợt crash, tâm lý FUD (Fear, Uncertainty, Doubt – sợ hãi, không chắc chắn, nghi ngờ) thường lan tỏa nhanh chóng. Ngay cả những nhà đầu tư kinh nghiệm cũng dễ bị cuốn vào vòng xoáy bán tháo, làm mất khả năng ra quyết định khách quan.

Hành động cần thiết trong mọi điều kiện thị trường

Mặc dù không thể tránh khỏi hoàn toàn tác động của crypto crash, nhà đầu tư có thể áp dụng các biện pháp để giảm thiểu tổn thất:

Chuẩn bị về tài chính

• Quản lý vốn thông minh: Không nên sử dụng toàn bộ tài sản cho crypto, hãy giữ một phần trong các khoản đầu tư khác như chứng khoán, bất động sản.
• Dự phòng tiền mặt hoặc stablecoin: Giúp bạn linh hoạt mua vào khi thị trường giảm giá mạnh.

Nâng cao kiến thức

• Học cách phân tích kỹ thuật, đọc dữ liệu on-chain và hiểu rõ dự án mà bạn đang đầu tư.
• Theo dõi các xu hướng thị trường và cập nhật tin tức kịp thời.

Xây dựng mạng lưới hỗ trợ: Tham gia các cộng đồng crypto đáng tin cậy trên Telegram, Discord để cập nhật thông tin và chia sẻ kinh nghiệm.

Chấp nhận rủi ro và cơ hội: Crypto crash có thể là cơ hội để tích lũy tài sản ở mức giá thấp. Tuy nhiên, chỉ đầu tư khi bạn hiểu rõ và sẵn sàng chấp nhận rủi ro.

Không ai có thể hoàn toàn tránh khỏi tác động của crypto crash, nhưng nhà đầu tư có thể giảm thiểu thiệt hại và tận dụng cơ hội thông qua việc quản lý rủi ro và chuẩn bị tâm lý.

Điều quan trọng nhất là hiểu rằng thị trường tiền mã hóa luôn biến động mạnh, và những giai đoạn sụt giảm chỉ là một phần của chu kỳ phát triển. Hãy luôn chuẩn bị tâm lý, đầu tư có kế hoạch và kiên nhẫn để vượt qua những thời điểm khó khăn nhất.